Genel olarak el halısında iki tip düğüm tekniği kullanılmaktadır:
Türk düğümü (Gördes düğümü, simetrik düğüm) ve İran düğümü (Sine düğümü, asimetrik düğüm).
Türkiyede (Ispartanın tüm dokumaları ve Sivas ve Hereke bölgelerinin bazı dokumaları hariç), Kafkasyada, Batı ve Kuzeybatı İranda dokunan halılarda Türk düğümü kullanılmıştır. İran düğümü ise Orta ve Doğu İranda, Hindistan, Orta Asya ve Çinde dokunan halılarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Türk düğüm tekniğinde ilme iki çözgü telinin de etrafına dolanarak çözgü tellerinin arasından çıkarılma yöntemiyle bağlanır ve kesilir. Böylelikle düğüm iki çözgü telini de sarmış olur. İran düğüm tekniğinde ise ilme, sadece bir çözgü telinin etrafından dolanır, ilmenin diğer ucu serbest kalır.
Bu iki farklı düğüm tekniği karşılaştırıldığında:
1. Türk düğümü ile dokunmuş bir halının tüyleri halı eskidikçe aşınmaya ve dökülmeye başlasa bile düğümün lupu kalır, halının atkı ve çözgüsü görünmeye başlamaz. Dolayısıyla halı desen güzelliğini ve rengini uzun yıllar muhafaza eder. Ancak İran düğümü ile dokunmuş bir halının tüyleri aşınmaya ve dökülmeye başladığında asimetrik bağlanma nedeniyle düğümde lup olmadığı için halının çözgü ipleri görünmeye başlar. Bir süre sonra muhtemelen halının kalan düğümü de tutunamayacak, dökülecek ve aşınmış bölgedeki renk ve desen tamamen yok olacaktır.
2. Türk düğümleri bir ucundan çekilse dahi sökülmez, çıkmaz; tam aksine daha da sıkılaşır.
Ancak, İran düğümlerinin bir ucundan çekildiği takdirde çözülerek çıkma olasılığı vardır.
3. Türk düğümünün atılması İran düğümünün atılmasından daha zordur ve daha fazla zaman alır. Bu nedenle aynı düğüm sıklığındaki iki halıdan Türk düğümlü olanı daha makbuldür ve tercih edilir. Türk düğümünün bu kalıcılık özelliği nedeniyle çok fazla sayıda değerli, eski Türk halıları güzelliklerinden bir şey kaybetmeden günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Bugün ülkemize fazla sayıda ithal edilen Nepal ve bazı Çin halılarında düğüm kullanılmamaktadır. Onun yerine Nepalda sarma tekniği, Çinde ise sıkıştırma tekniği uygulanmaktadır. İlmekler çekildiği takdirde çözgüden çıkar, dolayısıyla halıdan ayrılır. Bu teknikte üretilen halılarda işçilik çok kolay ve zahmetsiz, dokuma süresi çok kısadır.
Anahtar Kelimeler :